بازیافت طلا به فرآیند استخراج، تصفیه و استفاده مجدد از طلای قدیمی، دست دوم یا ضایعاتی گفته میشود. این فرآیند شامل جداسازی طلا از جواهرات کهنه، شمش‌های قدیمی، بردهای الکترونیکی، قطعات صنعتی و سایر منابع حاوی طلا است. هدف اصلی بازیافت طلا، کاهش نیاز به استخراج از معدن، حفظ محیط زیست و بهره‌وری بیشتر از منابع موجود است. در این مقاله از زرمینکس به بررسی کاربرد، مزایا و مراحل بازیافت طلا می‌پردازیم.
مراحل بازیافت طلا
- جمعآوری و تفکیک مواد حاوی طلا
فرآیند بازیافت طلا با جمعآوری منابع حاوی طلا آغاز میشود. این منابع شامل موارد زیر هستند:
🔹 زیورآلات قدیمی یا شکسته: جواهراتی که دیگر استفاده نمی‌شوند، شامل انگشتر، دستبند، گردنبند و گوشواره.
🔹 قطعات صنعتی: برخی صنایع مانند هوافضا، دندان‌پزشکی و الکترونیک از طلا برای ساخت تجهیزات استفاده می‌کنند.
🔹 بردهای الکترونیکی: موبایل‌ها، لپ‌تاپ‌ها، کامپیوترها، تلویزیون‌ها و سایر دستگاه‌های الکترونیکی مقادیر کمی طلا در مدارهای خود دارند.
🔹 سکه و شمش‌های قدیمی: برخی از شمش‌ها یا سکه‌های طلا ممکن است خلوص پایینتری داشته باشند و نیاز به پالایش مجدد داشته باشند.پس از جمعآوری، مواد براساس عیار طلا، درصد خلوص، ترکیبات دیگر و میزان آلودگی تفکیک می‌شوند. این مرحله برای بهینه‌سازی فرآیند تصفیه و کاهش هزینههای بازیافت اهمیت دارد.
- ارزیابی و تست خلوص
پس از تفکیک مواد، میزان طلای خالص موجود در هر قطعه تعیین میشود. این کار از طریق روشهای مختلفی انجام میشود:
🔹 تست اسید نیتریک:
در این روش، یک قطره اسید نیتریک روی قطعه طلایی ریخته میشود. بسته به واکنش شیمیایی، میتوان عیار طلا را تخمین زد. اگر تغییر رنگ ایجاد شود، ممکن است فلز ترکیبی باشد و خلوص آن کمتر از ۲۴ عیار باشد.🔹 تست سنگ محک (Touchstone Test):
در این روش، طلا روی یک سنگ مخصوص (سنگ محک) کشیده شده و سپس چند قطره اسید نیتریک روی آن ریخته میشود. رنگ باقی‌مانده مشخص می‌کند که عیار طلا چقدر است.🔹 استفاده از دستگاه XRF (فلورسانس اشعه ایکس):
دقیق‌ترین روش برای تعیین خلوص طلا، استفاده از دستگاه XRF است که بدون نیاز به تخریب قطعه، عیار و ترکیبات فلزی آن را مشخص می‌کند.🔹 آنالیز شیمیایی (روش کوپلاسیون):
در این روش، نمونه‌ای از طلا در کوره‌های مخصوص با مواد خاص ذوب شده و ناخالصی‌ها جدا می‌شوند تا خلوص آن مشخص شود. این روش اغلب در آزمایشگاه‌های تخصصی استفاده میشود.پس از تعیین خلوص، قطعات طلای دارای ناخالصی بالا به مراحل بعدی برای تصفیه فرستاده می‌شوند.
- ذوب و تصفیه طلا
مرحله ذوب:
طلا در دمایی حدود ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ درجه سانتی‌گراد در کوره‌های مخصوص ذوب میشود. این کار در محیط کنترل‌شده‌ای انجام میشود تا از اکسید شدن یا تبخیر ناخواسته جلوگیری شود.روشهای تصفیه طلا:
برای حذف ناخالصی‌ها و رسیدن به طلای خالص ۹۹.۹۹٪ (۲۴ عیار)، از روشهای مختلفی استفاده میشود:تصفیه با اسید نیتریک و تیزاب سلطانی:
یکی از رایج‌ترین روشهای تصفیه، استفاده از ترکیب نیتریک اسید و هیدروکلریک اسید است که به آن تیزاب سلطانی می‌گویند. این محلول ناخالصی‌هایی مانند نقره، مس و پالادیوم را حل کرده و طلا را به‌صورت محلول جدا می‌کند. سپس با روشهای شیمیایی، طلا از این محلول بازیابی میشود.روش الکترولیز (آبکاری معکوس):
در این روش، طلا به‌عنوان آند (قطب مثبت) و یک ورقه از طلای خالص به‌عنوان کاتد (قطب منفی) در یک محلول شیمیایی قرار داده میشود. با عبور جریان الکتریکی، ناخالصی‌ها از طلا جدا شده و در نهایت، طلای خالص روی کاتد رسوب می‌کند.فرآیند کلریناسیون (روش میله روی):
این روش شامل استفاده از کلر برای اکسید کردن ناخالصی‌ها در طلای مذاب است که باعث میشود ناخالصی‌ها از بین بروند و طلا خالص‌تر شود.فرآیند کوپلاسیون:
در این روش، طلا همراه با سرب در یک کوره حرارت داده میشود. سرب ناخالصی‌ها را جذب کرده و در نهایت طلای خالص باقی می‌ماند.پس از این مراحل، طلا به شکل خالص برای قالب‌گیری آماده میشود.
- قالب‌گیری و شکل‌دهی مجدد
بعد از اینکه طلا تصفیه شد، به شکل‌های مختلفی در میآید تا بتوان مجدداً از آن استفاده کرد. این اشکال شامل موارد زیر است:
🔹 شمش طلا:
طلای خالص در قالب‌های مخصوص ریخته شده و به شکل شمش‌های استاندارد ۱ گرمی تا ۴۰۰ اونسی (۱۲.۴ کیلوگرمی) درمی‌آید. شمش طلا معمولاً برای سرمایهگذاری و ذخیره‌سازی طلا استفاده می‌شوند.🔹 گرانول طلا:
طلا به‌صورت دانه‌های کوچک (گرانول) قالب‌گیری میشود که در صنعت طلاسازی برای ساخت جواهرات جدید و آبکاری طلا کاربرد دارد.🔹 ورق طلا:
طلای تصفیه‌شده میتواند به‌صورت ورق‌های بسیار نازک تولید شود که در صنایع هنری، دکوراسیون، معماری، صنایع غذایی و دارویی استفاده میشود.🔹 سکه‌های طلا:
برخی از طلای بازیافتی به سکه‌های استاندارد بانکی و کلکسیونی تبدیل میشود که ارزش بالایی برای سرمایهگذاری و ذخیره ارزش دارند.🔹 طلای آب‌شده:
طلای آب شده حاصل ذوب مجدد جواهرات قدیمی، قطعات شکسته یا ضایعات طلا است که هنوز تصفیه کامل روی آن انجام نشده است. این نوع طلا معمولاً دارای ناخالصی‌هایی از جمله مس و نقره است و به‌عنوان یک واسطه برای خرید و فروش طلا قبل از تصفیه نهایی در بازار معامله میشود. طلای آب‌شده معمولاً برای ساخت شمش، جواهرات جدید یا بازیافت مجدد استفاده میشود.
کاربردهای طلا بعد از بازیافت
بسته به خلوص و نوع طلای بازیافتی، میتوان آن را در بخش‌های مختلفی استفاده کرد:
- ساخت جواهرات جدید: طلای بازیافتی به عنوان ماده اولیه برای طراحی و تولید جواهرات جدید استفاده میشود.
- سرمایهگذاری: بسیاری از طلاهای بازیافتی به شکل شمش و سکه‌های استاندارد درآمده و در بازارهای مالی معامله می‌شوند.
- استفاده در صنایع الکترونیک: طلا به دلیل خاصیت رسانایی بالا در بردهای الکترونیکی، گوشی‌های موبایل، کامپیوترها و چیپ‌های پردازشی به کار می‌رود.
- کاربردهای صنعتی و پزشکی: از طلا در صنایع هوافضا، دندان‌پزشکی و تجهیزات پزشکی مانند دستگاه‌های MRI استفاده میشود.
مزایای بازیافت طلا
- حفظ منابع طبیعی: استخراج معادن طلا بسیار پرهزینه و مخرب برای محیط‌زیست است. بازیافت کمک می‌کند تا نیاز به استخراج کاهش یابد.
- کاهش آلودگی زیست‌محیطی: استخراج طلا از معادن باعث آلودگی آب و خاک و انتشار گازهای گلخانهای میشود. بازیافت، این آسیب‌ها را به حداقل می‌رساند.
- کاهش هزینههای تولید: بازیافت طلا به دلیل نیاز کمتر به فرآیندهای پیچیده استخراج، هزینه کمتری نسبت به تولید از معادن دارد.
- ایجاد فرصت‌های اقتصادی: بسیاری از کسب‌وکارها در حوزه بازیافت طلا فعالیت می‌کنند که موجب اشتغال‌زایی میشود.
آیا طلای دست دوم قابل بازیافت است؟
بله، طلا هیچ‌گاه کیفیت خود را از دست نمی‌دهد و همیشه قابل بازیافت است. جواهرات دست دوم پس از ذوب و پالایش، به طلای خالص تبدیل شده و میتوان از آن برای ساخت جواهرات جدید، شمش و سکه‌های استاندارد یا در صنایع مختلف استفاده کرد.
طلای بازیافتی به چه اشکالی تبدیل میشود؟
- جواهرات جدید (با طراحی‌های مدرن)
- شمش و سکه‌های طلا و طلای آب شده (برای سرمایهگذاری)
- قطعات الکترونیکی و صنعتی
- پوشش‌های طلا در صنایع پزشکی و فناوری
بازیافت طلا از بردهای الکترونیکی و خطرات آن
علاوه بر جواهرات، طلا در قطعات الکترونیکی نیز وجود دارد. بازیافت این طلا به دلیل استفاده از مواد شیمیایی خطرناک مانند سیانید و اسید نیتریک، ریسک بالایی دارد و باید توسط متخصصان و در محیط‌های کنترل‌شده انجام شود. در مقاله خطرات استخراج طلا از بردهای الکترونیکی بصورت کامل درباره ریسک این روش توضیحات کاربردی درج شده است.
استخراج طلا از پین‌های طلایی CPU و خازنهای الکترونیکی
یکی از منابع کمتر شناخته‌شده اما بسیار ارزشمند در بازیافت طلا، پین‌های طلایی CPU و خازنهای الکترونیکی هستند. در ساخت پردازنده‌ها و قطعات حساس الکترونیکی، از لایه‌های نازکی از طلا استفاده میشود تا انتقال داده‌ها با دقت بالا و رسانایی مطمئن تضمین شود. به همین دلیل، بخش زیادی از ضایعات رایانه‌ای و تجهیزات دیجیتال میتواند به‌عنوان منبع قابل توجه طلا شناخته شود.
پین‌های طلایی CPU
پردازنده‌های قدیمی کامپیوترها و لپ‌تاپ‌ها دارای صدها پین اتصال هستند که سطح آنها با طلا پوشش داده شده است. این پوشش اگرچه ضخامت بسیار کمی دارد، اما در مجموع میتواند چندین گرم طلا از یک کیلوگرم پردازنده استخراج شود. برای بازیافت این پین‌ها، معمولاً آنها را جدا کرده، سپس از روشهای شیمیایی (مانند تیزاب سلطانی) یا فرآیند الکترولیز برای جداسازی لایه طلا استفاده می‌کنند.
خازنهای الکترونیکی
خازنهای سرامیکی و برخی از مدارهای مجتمع (IC) نیز مقادیر کمی طلا، نقره و حتی پلاتین در ساختار خود دارند. این قطعات در تلفن‌های همراه، بردهای کامپیوتری و تجهیزات مخابراتی یافت می‌شوند. اگرچه میزان طلای موجود در هر خازن بسیار اندک است، اما وقتی در مقیاس صنعتی جمعآوری شوند، ارزش اقتصادی بالایی پیدا می‌کنند.
اهمیت بازیافت این قطعات
-
صرفه‌جویی اقتصادی: استخراج طلا از پین‌ها و خازن‌ها بسیار کم‌هزینه‌تر از استخراج آن از معدن است.
-
کاهش ضایعات الکترونیکی: با بازیافت این قطعات، حجم زیادی از زبالههای خطرناک الکترونیکی وارد محیط زیست نمیشود.
-
بازار فعال: بسیاری از کارگاههای بازیافت در ایران و جهان، ضایعات CPU و بردهای قدیمی را به‌صورت عمده خریداری کرده و طلا و فلزات گرانبهای آنها را استخراج می‌کنند.
به همین دلیل، حتی قطعات کوچک و به ظاهر بی‌ارزش مانند پین‌های طلایی و خازن‌ها نیز میتوانند نقش مهمی در چرخه بازیافت طلا ایفا کنند و به منبعی سودآور برای صنایع تبدیل شوند.
مقایسه روشهای شیمیایی، الکترولیز و قالکاری در بازیافت طلا
برای بازیافت طلا از منابع مختلف، روشهای گوناگونی وجود دارد که هر کدام مزایا، محدودیت‌ها و میزان خلوص متفاوتی دارند. سه روش رایج که در کارگاه‌ها و صنایع مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارت‌اند از: روش شیمیایی، الکترولیز و قالکاری. شناخت تفاوت‌های این روش‌ها به سرمایه‌گذاران و فعالان حوزه طلا کمک می‌کند تا بهترین گزینه را متناسب با امکانات و نیاز خود انتخاب کنند.
۱. روش شیمیایی (اسیدکاری و تیزاب سلطانی)
در این روش، ضایعات طلا در محلول‌هایی مانند اسید نیتریک یا تیزاب سلطانی قرار می‌گیرند. اسیدها فلزات دیگر مانند مس و نقره را حل کرده و طلا به‌صورت رسوب یا محلول جدا میشود.
-
مزایا: ساده و کم‌هزینه، مناسب برای کارگاههای کوچک.
-
معایب: استفاده از مواد بسیار خطرناک و خورنده، نیاز به رعایت شدید اصول ایمنی و دفع ضایعات شیمیایی.
-
خلوص نهایی: حدود ۹۹ تا ۹۹.۵ درصد.
۲. روش الکترولیز (آبکاری معکوس)
در این روش، طلا به‌عنوان آند در محلول شیمیایی قرار گرفته و با عبور جریان برق، یون‌های طلا جدا شده و روی کاتد رسوب می‌کنند. این روش بیشتر در بازیافت صنعتی کاربرد دارد.
-
مزایا: خلوص بسیار بالا (۹۹.۹۹ درصد)، فرایند نسبتاً پاک‌تر و کنترل‌شده.
-
معایب: نیاز به تجهیزات تخصصی و هزینه اولیه بیشتر.
-
خلوص نهایی: ۹۹.۹۹ درصد (استاندارد طلای ۲۴ عیار).
۳. روش قالکاری (ذوب در نقره)
در این روش، قطعات حاوی طلا همراه با نقره در کوره ذوب می‌شوند. فلزات گرانبها در نقره حل شده و سپس با روشهای شیمیایی از نقره جدا می‌شوند.
-
مزایا: مناسب برای بازیافت مقادیر زیاد و ضایعات صنعتی.
-
معایب: نیاز به کوره‌های تخصصی و مراحل جداسازی بعدی، زمان‌بر بودن فرایند.
-
خلوص نهایی: حدود ۹۹ درصد.
سوالات متداول
- آیا بازیافت طلا از نظر اقتصادی بهصرفه است؟
بله، زیرا هزینههای استخراج و فرآوری معدن را کاهش میدهد و ارزش طلا حفظ میشود. - چطور میتوان طلای بازیافتی را فروخت؟
از طریق کارگاههای طلاسازی و طلا فروشیها میتوان نسبت به فروش طلای بازیافتی اقدام کرد. - آیا طلای بازیافتی کیفیت پایینتری دارد؟
خیر، طلا پس از تصفیه و ذوب دوباره به همان خلوص اولیه بازمیگردد. - آیا طلای روکشدار هم قابل بازیافت است؟
بله، اما فرایند جداسازی روکش از طلای اصلی هزینهبر و پیچیده است. - آیا بازیافت طلا باعث کاهش قیمت آن در بازار میشود؟
خیر، چون طلا همیشه تقاضای بالایی دارد و بازیافت بیشتر موجب پایداری عرضه میشود. -
بازیافت طلا از بردهای الکترونیکی چقدر خطرناک است؟
بازیافت طلا از بردهای الکترونیکی معمولاً با استفاده از اسیدها و مواد شیمیایی خطرناک مانند تیزاب سلطانی یا سیانید انجام میشود. این مواد خورنده، سمی و قابل اشتعال هستند و در صورت استفاده نادرست میتوانند به سلامت انسان و محیط زیست آسیب بزنند. به همین دلیل این فرایند باید تنها در کارگاههای تخصصی و تحت نظارت ایمنی انجام شود. -
چه منابعی بیشترین بازدهی طلا را برای بازیافت دارند؟
بهطور کلی، بیشترین بازدهی از جواهرات و زیورآلات دست دوم به دست میآید، زیرا خلوص آنها بالاتر است. پس از آن، CPU ها، بردهای موبایل و لپتاپ در رتبه بعدی قرار دارند. در مقابل، قطعاتی مانند خازنهای الکترونیکی یا سیمکارتها طلا دارند اما مقدار آن اندک است. -
از هر کیلو برد الکترونیکی چه مقدار طلا میتوان استخراج کرد؟
میزان طلای موجود به نوع قطعه بستگی دارد، اما بهطور میانگین از هر یک تُن ضایعات الکترونیکی حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ گرم طلا به دست میآید. در قطعات خاص مانند CPU یا مدارهای مجتمع موبایل، این عدد میتواند چند گرم در هر کیلوگرم باشد. -
آیا امکان بازیافت طلا در خانه وجود دارد؟
خیر. بازیافت طلا در خانه بسیار خطرناک است و به دلیل استفاده از اسیدها و مواد سمی میتواند برای جان افراد تهدید جدی ایجاد کند. این کار باید فقط توسط کارگاههای تخصصی با تجهیزات ایمنی و روشهای استاندارد انجام شود. -
طلای بازیافتی در چه صنایعی بیشترین کاربرد را دارد؟
طلای بازیافتی پس از تصفیه کامل در صنایعی مانند جواهرسازی، صنایع الکترونیک، تجهیزات پزشکی و سرمایهگذاری مورد استفاده قرار میگیرد. این طلا هیچ تفاوتی با طلای استخراجشده از معدن ندارد و از نظر خلوص کاملاً یکسان است. -
چگونه میتوان ضایعات الکترونیکی را برای بازیافت طلا جمعآوری کرد؟
کاربران عادی میتوانند ضایعات خود مانند موبایلهای قدیمی یا بردهای کامپیوتری را به کارگاههای بازیافت مجاز یا مراکز خرید ضایعات الکترونیکی تحویل دهند. انجام این کار در منزل توصیه نمیشود زیرا نیازمند تجهیزات و مجوزهای خاص است. -
بازیافت طلا چه تأثیری بر محیط زیست دارد؟
بازیافت طلا باعث میشود نیاز به استخراج از معادن کاهش یابد و در نتیجه مصرف انرژی، آلودگی آب و خاک و انتشار گازهای گلخانهای کمتر شود. همچنین با جلوگیری از دفن زبالههای الکترونیکی، خطر آلودگی ناشی از فلزات سنگین کاهش مییابد.
جمع‌بندی
بازیافت طلا فرآیندی است که طی آن طلا از جواهرات دست دوم، بردهای الکترونیکی، قطعات صنعتی و شمش‌های قدیمی استخراج و دوباره تصفیه میشود. این روش علاوه بر صرفه‌جویی اقتصادی، به کاهش استخراج از معادن، حفظ منابع طبیعی و جلوگیری از آلودگی‌های زیست‌محیطی کمک می‌کند. طلای بازیافتی پس از تصفیه، دقیقاً همان کیفیت طلای خالص ۲۴ عیار را دارد و میتواند در جواهرسازی، سرمایهگذاری، صنایع الکترونیک و پزشکی مورد استفاده قرار گیرد. به همین دلیل، چه برای فروش طلای شکسته و چه برای ورود به بازار سرمایه، بازیافت طلا یک گزینه مطمئن، سودآور و پایدار محسوب میشود.
