همانطور که در مقاله تاریخچه طلا گفتیم، طلا یکی از کمیاب‌ترین عناصر طبیعی روی زمین است که از میلیونها سال پیش، در دل ستاره‌ها شکل گرفته است. در واقع، طلا در اثر انفجارهای ابرنواختری و برخورد ستارههای نوترونی بهوجود می‌آید؛ جایی که دما و فشار بسیار بالا باعث ترکیب هسته‌های سنگین و تولید عناصر گرانبهایی مثل طلا میشود. پس از آن، ذرات طلا همراه با گرد و غبارهای کیهانی به زمین اولیه رسیده و در اعماق پوسته آن جای گرفته‌اند. در طول میلیونها سال، فعالیتهای آتشفشانی، ماگمایی و هیدروترمال باعث تمرکز طلا در سنگها و رسوبات آبرفتی شده است. امروزه این فلز گران‌بها از رگههای معدنی یا رسوبات رودخانه‌ای استخراج و سپس با فرآیندهای صنعتی مانند سیانیداسیون و الکتروپالایش خالص‌سازی میشود. بنابراین، پاسخ علمی به اینکه طلا چگونه درست میشود این است که طلا در فضا به‌دنیا آمده و از طریق فرآیندهای زمینشناسی به دست انسان رسیده است.
طلا چگونه درست میشود؟ از دل ستاره‌ها تا زمین
طلا یکی از شگفت‌انگیزترین فلزات دنیاست که داستان پیدایشش از آسمان و ستاره‌ها شروع میشود، نه از زمین! میلیاردها سال پیش، در لحظه‌ی انفجار ستارههای بزرگ (که به آن‌ها ابرنواختر گفته میشود) یا هنگام برخورد دو ستاره نوترونی، دما و فشار به حدی زیاد شد که اتمهای سنگینی مثل طلا، پلاتین و نقره بهوجود آمدند. این ذرات طلا در فضا پخش شدند و بعدها بخشی از آن‌ها همراه با گرد و غبار کیهانی، وارد سیاره زمین شدند. در طول میلیونها سال، فعالیتهای آتشفشانی و زمینساختی باعث شدند طلا در بعضی نقاط زمین جمع شود و به شکل رگههای معدنی یا دانه‌های آبرفتی در رودخانهها دربیاید. همان طلاهایی که امروز در معادن یا بستر رودخانهها استخراج میکنیم، در واقع حاصل این فرایند طولانی هستند.
مراحل تشکیل طلا به زبان ساده
- انفجار ستاره‌ها (ابرنواختر یا برخورد ستارههای نوترونی):
در این رویدادها، دما و فشار آن‌قدر زیاد میشود که عناصر سنگینی مثل طلا شکل می‌گیرند. - پراکندگی ذرات طلا در فضا:
پس از انفجار، ذرات طلا در میان گرد و غبار کیهانی پخش می‌شوند. - ورود طلا به زمین:
این ذرات همراه با مواد اولیه‌ای که سیاره زمین را تشکیل دادند، در پوستهی زمین جای گرفتند. - حرکت ماگما و فعالیتهای زمینشناسی:
در طول زمان، ماگما (مواد مذاب درون زمین) طلا را به قسمت‌های بالاتر پوسته رسانده و در شکافها تهنشین کرده است. - تشکیل رگه‌ها و رسوبات طلا:
با سرد شدن مواد مذاب و حرکت آبهای گرم زیرزمینی، طلا به‌صورت رگه‌ای در سنگها یا دانه‌ای در بستر رودخانهها تجمع می‌یابد. - استخراج و جداسازی طلا:
امروزه طلا از این معادن و رسوبات با روش‌های صنعتی استخراج و به شمش یا سکه تبدیل میشود.
طلا چیست و از چه چیزی تشکیل شده است؟
طلا یکی از عناصر شیمیایی طبیعی و پایدار در جدول تناوبی با نماد Au (برگرفته از واژه لاتین Aurum) و عدد اتمی ۷۹ است. این فلز در رده فلزات گران‌بها قرار دارد و به دلیل ساختار اتمی منحصربه‌فرد خود، دارای ویژگی‌هایی چون رسانایی الکتریکی بالا، مقاومت در برابر اکسید شدن و واکنش‌ناپذیری شیمیایی است. طلا در حالت طبیعی به‌صورت فلز آزاد در سنگهای آذرین، رسوبات آبرفتی و رگههای معدنی یافت میشود و برخلاف بسیاری از فلزات دیگر، به‌ندرت با اکسیژن یا گوگرد ترکیب میشود.
از دیدگاه ساختاری، هر اتم طلا از ۷۹ پروتون، ۱۱۸ نوترون و ۷۹ الکترون تشکیل شده است. این آرایش پایدار باعث میشود طلا در برابر فرسایش، زنگ‌زدگی و تغییرات شیمیایی بسیار مقاوم باشد. از نظر فیزیکی، طلا فلزی نرم، چکش‌خوار و براق با رنگ زرد طبیعی است که میتوان آن را به نازک‌ترین ورقه‌ها و سیم‌ها تبدیل کرد. همین ویژگی‌ها سبب شده است طلا از گذشته تاکنون در جواهرسازی، صنعت، الکترونیک و پزشکی کاربرد گسترده‌ای داشته باشد.
منشأ واقعی طلا در جهان؛ تولد طلا در دل ستاره‌ها
منشأ واقعی طلا فراتر از زمین و در اعماق کیهان نهفته است. پژوهش‌های اخترفیزیکی نشان میدهد که بیشتر طلای موجود در جهان، نه در سیارات یا کهکشانها، بلکه در نتیجه‌ی برخورد ستارههای نوترونی و انفجارهای ابرنواختری نوع II پدید آمده است. در این رخدادهای نادر، دما به بیش از یک میلیارد درجه کلوین و چگالی انرژی به حدی میرسد که فرایند موسوم به r-process یا «جذب سریع نوترون» فعال میشود. در این فرایند، هسته‌های سبک‌تر به‌سرعت نوترون جذب میکنند و در کسری از ثانیه به عناصر سنگینی چون طلا، پلاتین و اورانیوم تبدیل می‌شوند.
ذرات سنگین حاصل از این انفجارها در فضا پراکنده شده و بخشی از غبار میان‌ستاره‌ای را تشکیل میدهند. این ذرات بعدها در زمان شکلگیری منظومه شمسی، در مواد سازنده‌ی زمین ادغام شدند. بنابراین میتوان گفت هر اتم طلا در زمین، یادگاری از انفجار یک ستاره کهن در میلیاردها سال پیش است؛ عنصری که ریشه در مرگ ستارگان و تولد دوباره ماده دارد.
طلا چگونه در پوسته زمین شکل می‌گیرد؟
پس از آنکه عناصر سنگینی مانند طلا در فضا پدید آمدند و همراه با مواد سازنده منظومه شمسی به زمین رسیدند، این فلز در مراحل اولیه تکوین زمین در پوسته آن جای گرفت. با گذر زمان، مجموعه‌ای از فرآیندهای زمینشناسی پیچیده موجب تمرکز و شکلگیری ذخایر طلادار در اعماق زمین شد. مهم‌ترین این فرآیندها عبارت‌اند از فعالیتهای ماگمایی، دگرگونی سنگها و جریانهای محلول‌های هیدروترمال.
در مناطق ماگمایی، طلا همراه با مذاب‌های سیلیکاتی از اعماق گوشته به سوی پوسته بالا آمده و در هنگام سرد شدن ماگما، در شکافها و رگههای سنگی تهنشین میشود. در فرآیندهای هیدروترمال، آبهای داغ و حاوی ترکیبات گوگرددار، طلا را از سنگهای مادر حل کرده و هنگام تغییر فشار یا دما، آن را به‌صورت بلور یا ذرات آزاد در شکافها رسوب میدهند. افزون بر این، در اثر فرسایش و جابه‌جایی رسوبات توسط رودخانهها، بخشی از طلا از سنگهای اولیه جدا شده و به شکل دانه‌ها یا پولک‌های ریز در رسوبات آبرفتی تجمع می‌یابد.
معادن طلا در طبیعت چگونه به وجود می‌آیند؟
معادن طلا در طبیعت نتیجه میلیونها سال تحولات زمینشناسی، ماگمایی و رسوبی هستند که موجب تمرکز این فلز در نقاط خاصی از پوسته زمین شده‌اند. طلا در ابتدا به‌صورت ذرات پراکنده در سنگهای آذرین یا دگرگونی وجود دارد، اما با گذشت زمان و در اثر عواملی مانند فعالیتهای تکتونیکی، فشار، دما و جریانهای هیدروترمال، به شکل رگه‌ها یا عدسی‌های غنی از طلا متراکم میشود. به‌طور کلی، دو نوع معدن اصلی طلا وجود دارد:
- معادن رگه‌ای (Hard Rock Deposits): در این نوع، طلا درون شکافها و درزهای سنگهای سخت، به‌ویژه سنگهای کوارتزی، توسط محلول‌های داغ و گوگرددار رسوب میکند. استخراج از این معادن معمولاً به روش‌های زیرزمینی انجام میشود.
- معادن پلاسری (Placer Deposits): در این حالت، طلا از سنگهای مادر جدا شده و بر اثر فرسایش و جریان آب رودخانهها در بستر و کناره‌های آن تهنشین میشود. طلا در این معادن به‌صورت ذرات ریز، پولک یا دانه‌های کوچک یافت میشود.
طلا چگونه استخراج میشود؟
استخراج طلا فرآیندی چندمرحله‌ای و دقیق است که بسته به نوع معدن و ترکیب سنگ، به روش‌های متفاوتی انجام میشود. در معادن رگه‌ای، ابتدا سنگهای طلادار با انفجار یا حفاری از دل کوه استخراج و سپس خرد و آسیاب می‌شوند تا ذرات طلا از بستر سنگ جدا گردد. در ادامه، از روش‌های شیمیایی یا فیزیکی برای جداسازی فلز طلا استفاده میشود. رایج‌ترین شیوه صنعتی، فرآیند سیانیداسیون (Cyanidation) است که در آن طلا در محلول سیانید سدیم حل و سپس با کمک روی یا الکترولیز از محلول رسوب داده میشود. روش دیگر، الکتروپالایش (Electrorefining) است که در آن جریان الکتریکی موجب رسوب خالص‌ترین شکل طلا بر روی کاتد میشود. در معادن پلاسری نیز از جداسازی ثقلی یا «شست‌وشوی آبرفتی» بهره گرفته میشود؛ یعنی با استفاده از نیروی گرانش، طلا که چگالی بالاتری دارد، از سایر مواد جدا میشود. در نهایت، طلای خام به کوره‌های ذوب منتقل شده و پس از پالایش و خالص‌سازی، به شمش یا دانه‌های طلای خالص با عیار ۹۹۹٫۹ تبدیل میشود.
آیا میتوان طلا را در آزمایشگاه ساخت؟
از دیدگاه علمی، ساخت طلا در آزمایشگاه ممکن است، اما از نظر اقتصادی و عملی به هیچ وجه مقرون‌به‌صرفه نیست. طلا عنصری با عدد اتمی ۷۹ است و تنها از طریق تغییر در ساختار هستهای عناصر دیگر (یعنی با افزودن یا حذف پروتون‌ها و نوترون‌ها) میتوان آن را تولید کرد. این فرآیند که به آن سنتز هستهای (Nuclear Transmutation) گفته میشود، در دهه ۱۹۸۰ در مقیاس محدود توسط فیزیک‌دانان با استفاده از شتابدهندههای ذرات انجام شد.
در این روش، اتمهای عناصری مانند جیوه یا پلاتین تحت تابش نوترونی شدید قرار می‌گیرند تا به طلا تبدیل شوند. اما مقدار طلای بهدستآمده بسیار ناچیز و هزینه تولید آن میلیونها برابر ارزش واقعی طلاست. علاوه بر این، برخی ایزوتوپ‌های حاصل ناپایدار و رادیواکتیو هستند و به سرعت فروپاشی میکنند. بنابراین، تولید طلا در مقیاس صنعتی یا تجاری عملاً غیرممکن است و تمام طلایی که در بازار و طبیعت وجود دارد، منشأ طبیعی و زمینشناسی دارد.
استخراج طلا از وسایل الکترونیکی
استخراج طلا از وسایل الکترونیکی یا همان بازیافت طلا از قطعات الکترونیکی (Urban Mining) به فرآیند جداسازی و بازیابی فلزات گرانبهایی مانند طلا از بردها و تجهیزات الکترونیکی مستعمل گفته میشود. در بسیاری از دستگاه‌ها، به‌ویژه مادربردها، تلفن‌های همراه، رم، کارت‌های گرافیک و سوکت‌ها، طلا برای افزایش رسانایی و جلوگیری از زنگ‌زدگی در بخش‌هایی مانند پین‌ها، کانکتورها، سیم‌کارت‌خوان‌ها و لبه‌های طلایی بردها به کار رفته است. هرچند مقدار طلا در هر قطعه بسیار اندک است (معمولاً چند میلی‌گرم تا چند صدم گرم)، اما در مقیاس انبوه، این فرایند می‌تواند اقتصادی و زیست‌محیطی باشد.
در روش‌های صنعتی بازیافت طلا از بردهای الکترونیکی، ابتدا قطعات در فرآیندهای مکانیکی خرد و جداسازی می‌شوند و سپس در محیط‌های کنترل‌شده شیمیایی یا الکتروشیمیایی، فلزات گران‌بها بازیابی و پالایش می‌گردند. این عملیات باید تحت استانداردهای دقیق ایمنی و زیست‌محیطی انجام شود، زیرا استفاده از اسیدها و ترکیبات واکنش‌پذیر بدون تجهیزات تخصصی می‌تواند منجر به خطرات جدی مانند سوختگی، مسمومیت گازی و آلودگی خاک و آب شود.
به همین دلیل، استخراج طلا از بردهای الکترونیکی در محیط‌های غیرکارگاهی یا خانگی اکیداً توصیه نمی‌شود. بهترین روش، تحویل قطعات الکترونیکی مستعمل به مراکز بازیافت یا پالایشگاه‌های مجاز است تا طلا با رعایت اصول زیست‌محیطی و اقتصادی بازیافت شود. این اقدام علاوه بر حفظ منابع طبیعی، به کاهش زباله‌های الکترونیکی و جلوگیری از انتشار مواد سمی در محیط زیست کمک میکند.
بیشتر بخوانید: خطرات استخراج طلا از بردهای الکترونیکی
طلا در چه صنایع و کاربردهایی استفاده میشود؟
۱. صنعت جواهرسازی و زینت‌آلات
- بیش از نیمی از مصرف جهانی طلا در صنعت جواهرسازی انجام میشود و این حوزه اصلی‌ترین کاربرد طلا در جهان به شمار می‌آید.
- طلا به دلیل درخشندگی، چکش‌خواری بالا و مقاومت در برابر خوردگی و زنگ‌زدگی، ماده‌ای ایده‌آل برای ساخت زیورآلات محسوب میشود.
- از طلا برای تولید انواع حلقه، انگشتر، گردنبند، النگو و سکه‌های زینتی استفاده میشود.
- جهت افزایش استحکام، تنوع رنگ و کاهش نرمی طلا، آن را با فلزاتی مانند نقره، مس و پالادیوم ترکیب میکنند.
- آلیاژهای رایج مورد استفاده در این صنعت معمولاً ۱۸ و ۲۲ عیار هستند که تعادل مطلوبی میان سختی و خلوص ایجاد میکنند.
- در طراحی‌های مدرن، استفاده از طلاهای رنگی مانند رزگلد، وایت‌گلد و طلای زرد رواج زیادی یافته است.
- ترکیب زیبایی، دوام و ارزش اقتصادی طلا سبب شده است جایگاه آن در صنعت جواهرسازی همواره پایدار و بی‌رقیب باقی بماند.
۲. صنایع الکترونیک و فناوری
- طلا به دلیل رسانایی الکتریکی بسیار بالا و مقاومت عالی در برابر اکسید شدن و خوردگی، یکی از فلزات کلیدی در صنعت الکترونیک محسوب میشود.
- از طلا در تولید پین‌ها، کانکتورها، سوکت‌ها، چیپ‌ست‌ها و سیم‌های رسانا استفاده میشود تا انتقال جریان الکتریکی با کمترین مقاومت و بالاترین پایداری انجام گیرد.
- در ساخت بسیاری از تجهیزات فناوری مانند تلفن‌های همراه، مادربردها، پردازنده‌ها (CPU)، کارت‌های حافظه، سرورها و ماهواره‌ها از طلا به‌عنوان ماده رسانا و محافظ در برابر زنگ‌زدگی بهره گرفته میشود.
- لایه‌های بسیار نازک از طلا در مدارات مجتمع (IC) و ریزتراشه‌ها به‌کار می‌روند تا دوام اتصالات و دقت انتقال سیگنال در دستگاه‌های پیشرفته افزایش یابد.
- به دلیل خواص فیزیکی پایدار، طلا در تولید تجهیزات الکترونیکی حساس مانند سیستم‌های ارتباطی، تجهیزات نظامی و ابزارهای فضایی نیز نقشی حیاتی دارد.
۳. پزشکی و دندان‌پزشکی
- طلا به‌دلیل زیست‌سازگاری بالا و واکنش‌ناپذیری شیمیایی، یکی از ایمن‌ترین فلزات برای استفاده در بدن انسان محسوب میشود.
- در دندان‌پزشکی، از آلیاژهای طلای زیست‌سازگار برای پرکردگی دندان، ساخت روکش‌ها و ایمپلنت‌های دائمی استفاده میشود، زیرا با بزاق دهان و بافت‌های بدن واکنش نشان نمی‌دهد و ماندگاری بالایی دارد.
- در پزشکی نوین، نانوذرات طلا نقش مهمی در درمان هدفمند سرطان ایفا میکنند؛ این ذرات با جذب انتخابی در سلول‌های سرطانی، امکان تخریب آن‌ها را از طریق گرما یا دارو فراهم می‌سازند.
- از ایزوتوپ‌های پرتوزای طلا نیز در روش‌های پرتودرمانی و ردیابی زیستی (Bio-tracing) استفاده میشود تا مسیر داروها یا سلول‌های خاص در بدن با دقت بالا قابل مشاهده باشد.
- به دلیل پایداری، رسانایی و غیرسمی بودن، طلا یکی از مهم‌ترین عناصر مورد استفاده در فناوری‌های پزشکی و زیست‌مهندسی پیشرفته به‌شمار می‌آید.
۴. صنعت هوافضا و تجهیزات دقیق
- طلا در صنعت هوافضا به‌دلیل بازتاب‌دهی بالا، پایداری حرارتی و مقاومت در برابر خوردگی، یکی از فلزات استراتژیک محسوب میشود.
- از پوشش‌های نازک طلا برای سطح شیشه فضاپیماها، ماهواره‌ها و تجهیزات مداری استفاده میشود تا پرتوهای خورشیدی را بازتاب داده و دمای داخلی را در محدوده ایمن حفظ کند.
- در اتصالات الکتریکی، سنسورهای دقیق و مدارات کنترلی فضاپیماها نیز طلا به‌عنوان رسانایی مطمئن به‌کار می‌رود، زیرا در شرایط خلأ و دمای بالا اکسید نمی‌شود.
- در طراحی لباس فضانوردان، لایه‌ای از طلا به‌عنوان محافظ در برابر تابش فرابنفش و پرتوهای کیهانی مورد استفاده قرار می‌گیرد تا از آسیب‌های پوستی و گرمایی جلوگیری شود.
- ویژگی‌های منحصربه‌فرد طلا باعث شده است این فلز در تولید تجهیزات دقیق علمی، ابزارهای اپتیکی و سامانه‌های ناوبری فضایی نیز کاربرد گسترده‌ای داشته باشد.
۵. سرمایه‌گذاری و ذخایر مالی
- طلا یکی از مهم‌ترین ابزارهای سرمایه‌گذاری و ذخیره ارزش در جهان است و از دیرباز نقش پناهگاه امن در برابر تورم و نوسانات بازار را ایفا کرده است.
- از طلا برای تولید شمش، سکه، طلای آب‌شده و گواهی سپرده طلا استفاده میشود که هر یک به‌عنوان شکل‌های مختلف سرمایه‌گذاری قابل خرید و فروش هستند.
- بانک‌های مرکزی کشورهای مختلف بخشی از ذخایر ارزی خود را به طلا اختصاص میدهند تا پشتوانه‌ای برای ارزش پول ملی و ثبات مالی کشور ایجاد کنند.
- در بازارهای جهانی و صرافی‌های کالایی، طلا به‌عنوان یک دارایی استراتژیک و پناهگاه امن (Safe Haven) در زمان بحران‌های اقتصادی یا سیاسی مورد معامله قرار می‌گیرد.
- ویژگی‌هایی مانند کمیابی، نقدشوندگی بالا، دوام فیزیکی و پذیرش جهانی باعث شده است طلا همواره جایگاه خود را به‌عنوان ابزاری مطمئن برای حفظ ارزش دارایی‌ها حفظ کند.
۶. صنایع شیمیایی و کاتالیزوری
- طلا به‌دلیل پایداری شیمیایی بالا و توانایی در تسریع واکنش‌ها، در بسیاری از فرآیندهای شیمیایی و صنعتی نقش کاتالیزور مؤثر را ایفا میکند.
- نانوذرات طلا به‌طور گسترده در کاتالیز واکنشهای شیمیایی حساس مانند اکسیداسیون مونوکسید کربن، هیدروژن‌گیری ترکیبات آلی و سنتز مواد شیمیایی پرکاربرد به کار می‌روند.
- در صنایع دارویی، از طلا برای تولید داروهای ضدالتهاب، ترکیبات ضدسرطان و ردیاب‌های زیستی استفاده میشود که نیازمند دقت مولکولی بالا هستند.
- علاوه بر این، ترکیبات و رنگ‌دانه‌های حاوی طلا در ساخت رنگ‌های حساس به نور و پوشش‌های نوری ویژه کاربرد دارند و در فناوری‌های اپتیکی مدرن مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- پایداری، غیرسمی بودن و قابلیت کنترل واکنش‌ها در مقیاس نانو، موجب شده است طلا جایگاه ویژه‌ای در فناوری‌های شیمیایی پیشرفته و نانوتکنولوژی داشته باشد.
۷. هنر، معماری و صنایع تزئینی
- طلا از دیرباز به‌عنوان نماد شکوه، قدرت و جاودانگی در آثار هنری و معماری به کار رفته و جایگاهی ویژه در فرهنگ و تمدن بشر دارد.
- ورق طلایی (Gold Leaf) یکی از رایج‌ترین اشکال استفاده از طلا در هنر است که برای تزیین مجسمه‌ها، گنبدها، تندیس‌ها، نقاشی‌های کلاسیک و آثار مذهبی به کار می‌رود و جلوه‌ای درخشان و ماندگار ایجاد میکند.
- در طراحی داخلی و معماری لوکس، از طلا برای پوشش جزئیات دکوراتیو، قاب‌ها، ستون‌ها و تزئین فضاهای خاص استفاده میشود تا حس شکوه و اصالت در محیط ایجاد شود.
- در صنایع دستی و هنرهای سنتی نیز، طلا به‌صورت ورقه‌ای یا پودری در ساخت اشیای زینتی، میناکاری، قلم‌زنی و ساعت‌سازی به کار می‌رود و ارزش فرهنگی و هنری آثار را افزایش میدهد.
- ترکیب ماندگاری فیزیکی، درخشش طبیعی و ارزش ذاتی طلا موجب شده است این فلز در طول تاریخ همواره بخشی جدایی‌ناپذیر از هنر و زیبایی‌شناسی انسانی باشد.
طلا در ایران چگونه به‌دست می‌آید؟
در ایران، بخش عمده طلای مورد نیاز از منابع داخلی و استخراج از معادن تأمین میشود، اما بخشی نیز به‌صورت محدود از خارج وارد می‌گردد. معادن فعال کشور مانند زرشوران در آذربایجان غربی، آقدره، موته و زرکوه از مهم‌ترین مراکز تولید طلا به‌شمار می‌آیند و فرآیند استخراج در آن‌ها از طریق روش‌های صنعتی نظیر سیانیداسیون و الکتروپالایش انجام میشود. با این حال، تولید داخلی به‌تنهایی پاسخ‌گوی تمام تقاضای بازار نیست. به همین دلیل، مقداری طلا و شمش خالص از کشورهای دیگر به‌صورت رسمی وارد میشود تا برای ساخت مصنوعات طلا و تنظیم عرضه در بازار داخلی مورد استفاده قرار گیرد. واردات طلا در ایران تحت نظارت بانک مرکزی و گمرک جمهوری اسلامی ایران انجام میشود و اغلب به شکل شمش‌های ۲۴ عیار با خلوص بالا صورت می‌گیرد.
در سال‌های اخیر، با گسترش فعالیت معادن جدید و ارتقای فناوری استخراج، سهم تولید داخلی افزایش یافته و وابستگی به واردات کاهش پیدا کرده است، اما همچنان برای تأمین مواد اولیه صنایع طلا و جواهر، واردات در حجم محدود ادامه دارد.
آیا طلا قابل بازیافت است؟
بله، طلا کاملاً قابل بازیافت است و یکی از معدود فلزاتی محسوب میشود که بدون افت کیفیت می‌تواند بارها ذوب و دوباره مورد استفاده قرار گیرد. این ویژگی به دلیل ساختار شیمیایی پایدار و مقاومت بالای طلا در برابر اکسید شدن یا ترکیب با سایر عناصر است. بازیافت طلا معمولاً از دو منبع اصلی انجام میشود: ضایعات صنعتی و وسایل الکترونیکی، و طلای دست دوم یا جواهرات فرسوده. در بخش صنعتی، طلا از بردهای الکترونیکی، قطعات کامپیوتری، تلفن همراه و تجهیزات مخابراتی بازیابی میشود. در بخش جواهرسازی نیز طلاهای شکسته یا کهنه ذوب و دوباره به شمش یا زیورآلات جدید تبدیل می‌گردند.
فرآیند بازیافت طلا شامل مراحلی چون جمع‌آوری، جداسازی، ذوب و پالایش است که در کارگاه‌های مجاز یا پالایشگاه‌های صنعتی انجام میشود. این کار نه‌تنها از نظر اقتصادی به صرفه است، بلکه در کاهش استخراج از معادن، جلوگیری از تخریب محیط‌زیست و صرفه‌جویی در منابع طبیعی نیز نقش مهمی دارد. به همین دلیل، بازیافت طلا امروزه به‌عنوان یکی از پایه‌های اقتصاد چرخشی در صنایع فلزات گران‌بها شناخته میشود. در فرآیند بازیافت، طلا پس از ذوب مجدد، معمولاً به شکل طلای آب شده درمی‌آید تا دوباره در چرخه‌ی تولید شمش یا طلای زینتی نو مورد استفاده قرار گیرد. این نوع طلا به‌دلیل خلوص بالا، یکی از پایه‌های اصلی معاملات فیزیکی طلا در بازار ایران است.
سوالات متداول
- طلا از کجا آمده و چطور وارد زمین شده است؟
منشأ طلا در فضاست. میلیاردها سال پیش، هنگام انفجار ستارههای بزرگ (ابرنواخترها) یا برخورد دو ستاره نوترونی، انرژی بسیار زیادی آزاد شد و در نتیجه اتمهای سنگینی مثل طلا تشکیل شدند.
این ذرات طلا همراه با گرد و غبار ستارهای در فضا پخش شدند. بعدها وقتی منظومه شمسی شکل گرفت، بخشی از همین غبارهای حاوی طلا در مواد اولیه تشکیلدهندهی زمین وجود داشت. بنابراین طلا از همان آغاز، در ترکیب اولیه سیاره ما جا گرفته است. - آیا طلا روی زمین ساخته میشود یا فقط از فضا آمده؟
بخش اعظم طلای زمین منشأ کیهانی دارد و از فضا آمده است. اما پس از ورود آن به زمین، فرآیندهای زمینشناسی مثل حرکت ماگما، سرد شدن سنگها و جریان آبهای داغ باعث شدند طلا در نقاط خاصی از پوسته زمین متمرکز شود.
به زبان ساده، طلا در فضا ساخته شد و در زمین «دستهبندی و جمع» شد. - طلا چگونه از داخل زمین به سطح میرسد؟
در اعماق زمین، طلا درون سنگهای مذاب یا ماگما وجود دارد. وقتی ماگما از گوشته به سمت پوسته حرکت میکند، در زمان سرد شدن، طلا در شکافها و رگههای سنگی تهنشین میشود.
با گذر میلیونها سال، فرسایش و حرکت آبها بخشی از این طلا را از سنگها جدا کرده و به بستر رودخانهها میآورد. به همین دلیل امروز در معادن کوهستانی و رسوبات آبرفتی میتوان طلا یافت. - آیا در شهابسنگها هم طلا وجود دارد؟
بله. بسیاری از شهابسنگهایی که در گذشته با زمین برخورد کردهاند، شامل مقدار اندکی طلا بودهاند. در دوران اولیه تشکیل زمین، همین برخوردهای مکرر باعث شدند بخش زیادی از طلای کیهانی به پوستهی زمین افزوده شود.
به همین دلیل، میتوان گفت بخشی از طلایی که امروز استخراج میکنیم، هدیهای از شهابسنگهای باستانی است. - آیا طلا در هسته زمین هم وجود دارد؟
بله، مقدار زیادی از طلا در زمان شکلگیری زمین به دلیل وزن بالا، به سمت هسته فرو رفت. پژوهشها نشان میدهد بخش اعظم طلای موجود در سیاره ما در اعماق بسیار زیاد مدفون است و دسترسی به آن فعلاً ممکن نیست.
طلایی که امروز استخراج میکنیم، تنها بخش کوچکی از طلای موجود در پوستهی بالایی زمین است. - چرا طلا فقط در بعضی مناطق دنیا یافت میشود؟
چون شکلگیری ذخایر طلادار نیاز به شرایط خاص زمینشناسی دارد. مناطقی که در گذشته فعالیتهای آتشفشانی شدید، شکستگیهای پوسته و جریانهای آب داغ معدنی داشتهاند، محیط مناسبی برای تمرکز طلا ایجاد کردهاند.
به همین دلیل است که کشورهایی مثل ایران، آفریقای جنوبی، استرالیا و روسیه ذخایر طلای قابلتوجهی دارند. - آیا طلا هنوز هم در حال تولید شدن است؟
در فضا بله، اما روی زمین خیر. انفجارهای ستارهای همچنان در کهکشانها رخ میدهند و طلا تولید میکنند، ولی این ذرات در فضا پراکندهاند و به زمین نمیرسند. طلایی که امروز در اختیار داریم همان طلایی است که در زمان شکلگیری زمین در آن وجود داشته است. - آیا طلا را میتوان در آزمایشگاه تولید کرد؟
از نظر علمی بله، اما در عمل نه. دانشمندان میتوانند در شتابدهندههای ذرات، اتمهای فلزاتی مانند جیوه را با واکنشهای هستهای به طلا تبدیل کنند، اما مقدار بهدستآمده بسیار ناچیز و هزینه آن بسیار زیاد است.
به همین دلیل، تمام طلایی که در بازار وجود دارد منشأ طبیعی دارد، نه مصنوعی. - آیا ممکن است در آینده طلا تمام شود؟
منابع طلای استخراجی زمین محدود است، اما طلا از بین نمیرود. هر قطعه طلایی که تاکنون استخراج شده، هنوز در چرخه استفاده، ذوب یا بازیافت قرار دارد. تنها چالش بشر، کاهش دسترسی به ذخایر جدید اقتصادی است، نه نابودی طلا. - آیا در ایران هم طلا از همان منشأ کیهانی آمده است؟
بله، منشأ همه طلای جهان یکی است. طلاهای موجود در معادن ایران مانند زرشوران، آقدره و موته هم در اثر همان فرآیندهای کیهانی و زمینساختی بهوجود آمدهاند. تفاوت فقط در محل تمرکز آنهاست، نه در منشأ.
این فایل PDF با عنوان «Gold» از سازمان زمینشناسی آمریکا (USGS) یکی از معتبرترین منابع علمی درباره منشأ، ویژگی‌ها و روش‌های استخراج طلا در جهان است. در این گزارش، تاریخچه طلا، نحوه شکلگیری آن در پوسته زمین، انواع ذخایر رگه‌ای و آبرفتی، و حتی فناوری‌های مدرن استخراج و تصفیه آن به‌صورت تصویری و علمی توضیح داده شده است. اگر به درک عمیق‌تری از پیدایش و ارزش واقعی طلا علاقه دارید، مطالعه این منبع رسمی با کلیک بر روی لینک زیر در قالب فایل پی دی اف امکان پذیر است:
